Phật học vấn đáp – Lễ Phật, Thánh ở chùa
Độc giả – Phật tử Lan Anh, quận Hoàn Kiếm – Hà Nội, hỏi: Khi đi lễ chùa một số Phật tử sắm lễ cầu xin ở ban thờ Phật các ban phối thờ các vị thần khác, như vậy có linh nghiệm không, có đúng với giáo lý Đạo Phật không?
Câu hỏi của Độc giả cũng như vấn đề có nên đốt vàng mã khi đi lễ chùa không là vấn đề khá phức tạp, đã được trao đổi nhiều trên các diễn đàn Phật giáo và văn hóa tâm linh nhưng chưa có sự thống nhất. Sau đây là quan điểm của chúng tôi.
Trước hết phải khẳng định kinh điển Phật giáo không hề phủ nhận hay khuyến khích việc phối thờ các thần linh khác. Hệ thống kinh sách của bất kì tông phái nào của Đạo Phật đều phủ nhận quyền uy thưởng phạt của tha lực, mà chỉ nhằm mục tiêu cứu cánh là giúp cho con người tự giác ngộ từng bước trên con đường giải thoat khỏi khổ đau, tùy theo căn cơ, nhân duyên và nghiệp lực của mỗi người. Tuy nhiên, giáo pháp của Đạo Phật vốn thậm thâm vi diệu, hướng dẫn cho Phật tử bằng trí tuệ, tự giác ngộ mà hành động trong thực tiễn nhân sinh chứ không phải là hệ thống lý luận nhằm áp đặt đức tin. Do vậy, tùy theo căn cơ nghiệp lực, trình độ, hoàn cảnh… của mỗi cá nhân cũng như lịch sử văn hóa, thói quen truyền thống của mỗi quốc gia, dân tộc, vùng miền khác nhau mà có sự cảm nhận, tiếp thu, được thể hiện bằng các phương tiện khác nhau.
Bằng con đường văn hóa tâm linh – xã hội, Phật giáo được truyền bá vào Việt Nam từ nhiều nguồn, bằng nhiều con đường, vào những vùng có truyền thống văn hóa khác nhau , qua quá trình lịch sử lâu dài đã trở thành tôn giáo dân tộc. Xét trên góc nhìn văn hóa học, văn hóa Phật giáo Việt Nam là nền văn hóa thống nhất trong đa dạng. Phật giáo vào Việt Nam trong bối cảnh người Việt cổ đã có một đời sống tinh thần cực kì phong phú, có một hệ tín ngưỡng đa thần giầu sức sống của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước. Có thể nói, hầu hết các ngôi chùa cổ ở miền Bắc đều có sự phối thờ, hoặc là các nhiên thần (các lực lượng tự nhiên), hoặc là các nhân thần (tổ tiên huyết thống hoặc tổ nghề, người có công với cộng đồng hoặc quốc gia, những anh hùng văn hóa …). Chính sự cộng sinh một cách hữu cơ giữa tín ngưỡng Phật giáo từ bên ngoài vào với tín ngưỡng bản địa đã tạo nên sức sống mạnh mẽ, bền bỉ vượt thời gian của Phật giáo Việt Nam. Đó cũng là một biểu hiện của ý nghĩa “Phật giáo đồng hành cùng dân tộc”.
Với câu hỏi cụ thể Đạo hữu đặt ra, theo chúng tôi, trước hết và căn bản là ở nơi tâm của mình. Người Phật tử chân chính phải luôn thấm thía rằng, mọi phúc – họa, may – rủi ở đời này do chính mình tạo ra (hoặc là do ảnh hưởng tác động của nghiệp lực của kiếp trước hoặc do chính kiếp này). Do vậy, vào chùa điều cốt yếu là để lễ Phật, cần tâm thành, chỉnh trang y phục trang nghiêm, trước hết quỳ trước Phật đài nhất tâm tha thiết khởi hướng về chư Phật, Bồ tát cầu gia hộ, sau là kính lễ đấng Đạo sư, bậc thầy chỉ đường để mình có đủ trí tuệ và nghị lực dấn thân trên lộ trình giác ngộ – giải thoát. Trước ban thờ Phật, lòng thành cầu khẩn nhờ nghiệp lực vô biên của chư Phật, Bồ tát, Hiền thánh phù hộ độ trì cho tai qua nạn khỏi, tật bệnh tiêu trừ, gia đình hòa hợp, người thân quá vãng được siêu sinh tịnh độ … tất cả đều là chính đáng, phù hợp với chính pháp, tăng trưởng thêm tình cảm tôn giáo của Phật tử với Tam Bảo.
Ở những ngôi chùa cổ miền Bắc thường có bài trí cả một khu hoặc các ban thờ Tổ, thờ Thần Linh, Thánh Mẫu. Do căn cơ trình độ bất đồng, mặc dù đã được kinh sách và các Thầy thường xuyên khuyến hóa việc lễ bái thanh tịnh đúng chính pháp nhưng Phật tử thường có xu hướng cầu nguyện theo cái tâm của mình, thậm chí chỉ khi có duyên sự mới vào chùa thắp hương lễ Phật lễ Thánh van vái cầu xin. Là Phật tử chân chính, trước hết phải hiểu rõ (hoặc nhờ Thầy giảng giải) lịch sử, công đức của các vị Thánh, liệt vị Tổ sư được thờ (mà hầu hết đều đã qui y Phật, là những bậc hộ Pháp linh thiêng), sau lễ Phật biện lễ lên ban (nếu chưa hiểu phải nhờ Thầy hướng dẫn lễ vật và nghi thức cẩn thận), trước hết là tỏ lòng thành kính tri ân sau là cầu mong sự phù hộ cho nguyện vọng chính đáng của mình được thành tựu. Van vái cầu xin Phật Thánh là cầu xin các Ngài phù hộ cho mình có đủ trí tuệ và nghị lực để nhận biết và vượt qua những khó khăn trên con đường GIÁC NGỘ – GIẢI THOÁT bằng chính những suy nghĩ, lời nói, việc làm đúng chính pháp ở đời này và cho đời sau.
“Tâm thành Phật ứng”, với tâm thành chí thiết, nguyện vọng cầu xin chân chính, Phật Thánh sẽ linh ứng phù hộ cho nguyện cầu của mình được linh nghiệm.
Nói như vậy không có nghĩa là chúng tôi biện hộ hay khuyến khích các biểu hiện lễ lạt cầu xin mang mầu sắc mê tín cực đoan, phản văn hóa, sai chính pháp đang có xu hướng gia tăng. “Chúng sinh đa bệnh, Phật pháp đa phương”, việc lễ Phật lễ Thánh chỉ nên coi là phương tiện trong những hoàn cảnh cụ thể nhằm đạt tới mục tiêu cứu cánh.
